Związek Polaków na Ukrainie
5 lipca 1988 roku za czasów „pieriestrojki Gorbaczowa” grupa entuzjastów: Stanisław Szałacki, Adolf Kondracki (Kijów), Jan Glinczewski (Winnica), Franciszek Miciński (Chmielnicki) i inni założyli Polską Sekcję Kulturalno-Oświatową przy stowarzyszeniu „Przyjaźń”.
Przewodniczącym sekcji został wybrany Stanisław Szałacki. Towarzystwo rosło, przychodzili nowi ludzie i w październiku tegoż 1988 roku Sekcja została przekształcona w Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe.
W maju 1990 roku Polacy z całej Ukrainy po raz pierwszy zebrali się na swój I Kongres Polaków na Ukrainie. W Kongresie wzięli udział liczni honorowi goście, przedstawiciele inteligencji i duchowieństwa z Polski i Ukrainy. Kongres odbywał się w wypełnionej po brzegi sali „Domu Plastyka” przy placu Lwowskim i przebiegał bardzo znamiennie i uroczyście. Po raz pierwszy odbyła się msza żałobna ku czci ofiar represji totalitaryzmu w Bykowni, którą prowadził ksiądz biskup Jerzy Dąbrowski.
Minęło dwa lata. Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe z sekcji, liczącej około 30 osób, rozrosło się do ponad 20 oddziałów i liczyło wówczas około 10 tys. członków. Oddziały zostały założone w Kijowie oraz obwodzie kijowskim, Żytomierzu i obwodzie żytomierskim (gdzie motorem ruchu był Walenty Grabowski), w obwodach: chmielnickim, ługańskim, charkowskim, odeskim, czernichowskim, czerkaskim.
Stowarzyszenie działało w trudnych warunkach, ponieważ brakowało pomieszczeń, jakiegokolwiek wsparcia finansowego; nie było dostępu do radia i telewizji, nie wydawano żadnej gazety w języku polskim.
Dla rozstrzygnięcia tych spraw wynikła potrzeba przekształcenia Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego w Związek Polaków na Ukrainie, aby bardziej skutecznie oddziaływać na rozwój polskości na ziemi ukraińskiej.
Na II Kongresie ZPU, który odbył się w październiku 1991 roku Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe na Ukrainie, działające od 5 lipca 1988 r., zostało transformowane w niezależny Związek Polaków na Ukrainie (ZPU). Pierwszym Prezesem ZPU został wybrany Stanisław Szałacki.
16 stycznia 1992 roku Związek Polaków na Ukrainie ze swym statutem został zarejestrowany w urzędach Ukrainy z oddziałami w obwodach. W bieżącym roku będziemy obchodzić 25. rocznicę powstania pierwszej organizacji polonijnej na Ukrainie – przekształconej w Związek Polaków na Ukrainie.
Powinniśmy pamiętać imiona Wielkich Polaków naszych czasów – takich jak: śp. Stanisław Szałacki, Walenty Grabowski, Jerzy Rozenbaum oraz wielu innych – prawdziwych pionierów i architektów, którzy zainicjowali odrodzenie polskości na Ukrainie, a których już, niestety, nie ma wśród nas. Te osobistości świadome odpowiedzialności i wielkich obowiązków wobec Polaków, zamieszkałych na Ukrainie, wspierały sprawy jedności ruchu polonijnego.
W 1992 roku powstała druga ogólnoukraińska organizacja polonijna – Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie (FOPnU). Chyba nic złego w tym by nie było, gdyby była korzystna współpraca między dwiema organizacjami. Niestety, nie zawsze tak jest. Podkrelamy, że ZPU jest nadal otwarty do współpracy.
W 1992 roku ZPU założył ogólnoukraiński dwutygodnik „Dziennik Kijowski”, który rozpowszechnia się po całej Ukrainie. Obecnie współzałożycielami są Ministerstwo Kultury Ukrainy, Związek Polaków na Ukrainie oraz redakcja gazety „Dziennik Kijowski”.
W latach 1995 – 2011 obowiązki prezesa ZPU pełnił Stanisław Kostecki. Podczas kadencji p. Stanisława powstały organizacje branżowe – Stowarzyszenie Uczonych Polskich (prezes prof. Henryk Stroński), Stowarzyszenie Lekarzy (prezes – profesor Anatol Święcicki), Związek Przedsiębiorców Polskich (obecnie prezesem jest Włodzimierz Midzianowski), później – organizacje młodzieżowe, Stowarzyszenie Fermerów (prezes Kazimierz Gładyszewski). Związek powiększał się objętościowo i liczebnie.
Jednak po VI Kongresie, który odbył się w październiku 2006 roku, nieco spadła aktywność pracy centrali ZPU. Oczywiście przyczynił się do tego kryzys światowy: otrzymywaliśmy coraz skromniejsze dofinansowanie na działalność statutową ze strony Polski i nie mieliśmy pomocy finansowej od władz ukraińskich.
Poza tym pojawiły się bardzo poważne problemy z biurem ZPU przy ul. Gogolewskiej 23, skutkiem czego w październiku 2010 r. biuro zostało sprzedane firmie biznesowej.
11 grudnia 2011 roku na posiedzeniu Zarządu Głównego ZPU Stanisław Kostecki podał się do dymisji w związku z pracą nad założeniem partii Polaków Ukrainy, a pełniącym obowiązki prezesa ZPU zgodnie ze Statutem był obrany Antoni Stefanowicz. Na VII Kongresie Delegatów 1 grudnia 2012 roku Antoni Stefanowicz został wybrany prezesem ZPU.
Od 1 kwietnia 2011 roku ZPU wynajmuje nowe biuro, w centrum miasta, blisko metra, przy ul. I. Franki 40b. Na razie nie mamy ulg, jako organizacja społeczna, dlatego musimy płacić całość za wynajem lokalu.
Obecnie ZPU ma oddziały w 16 obwodach Ukrainy, w Kijowie i Sewastopolu. Liczba członków wynosi około 25 000 osób. Tylko za ostatni rok liczba członków zwiększyła się prawie o 3 tysiące osób.
Związek aktywnie rozwija formy swej działalności. Oprócz tradycyjnych imprez takich jak Festiwal „Tęcza Polesia” w Żytomierzu, zainicjowany jeszcze przez Stanisława Szałackiego i Walentego Grabowskiego, zapoczątkowano takie imprezy, jak: festiwale i dni kultury polskiej, koncerty, wystawy w różnych miejscowościach.
Polska kultura osadzona na granicy dwóch wielkich tradycji: zachodniej i wschodniej Europy, w swojej ponad tysiącletniej historii wypracowała swój unikalny charakter. Dorobek kultury przekazywany jest kolejnym pokoleniom, dzięki czemu naród zachowuje ciągłość, trwałość w czasie. Aby zrozumieć specyfikę kultury polskiej konieczne jest poznanie historii kraju ojczystego. Wszystkie organizacje ZPU dążą do tych celów, rozpowszechniając kulturę polską na terenach Ukrainy, kultywując polskie tradycje narodowe, umacniając u Polaków Ukrainy poczucie przynależności do ojczyzny.
Program wydarzeń kulturalnych systematycznie rozwija się i wzbogaca. Grupy twórcze prezentowały polską kulturę oraz swoje osiągnięcia na Dniach i Festiwalach kultury polskiej (Kirowograd, Biała Cerkiew, Nieżyn, Chmielnicki, Kamieniec-Podolski, Żytomierz, Winnica, Odessa), m. in. takich jak:
- Festiwal Polskiej Muzyki Klasycznej (Kirowograd).
- Ogólnoukraińskie Festiwale: Polskiej Piosenki Współczesnej i Dziecięcej (Kijów, Odessa).
- Uczestnictwo zespołów folklorystycznych w Dniach Europy w różnych miastach.
- W każdym oddziale naszej organizacji organizowano koncerty, obchody z okazji świąt państwowych Polski: Dnia Niepodległości Polski, Dnia Konstytucji.
Z okazji świąt religijnych przeprowadzano różne imprezy: jasełka, festiwale, konkursy polskich kolęd i pastorałek (Żytomierz, Korosteń, Winnica, Odessa, Chersoń, Zaporoże).
W ramach spotkań poetyckich odbyły się: wieczory autorskie (Kijów, Żytomierz, Kirowograd, Biała Cerkiew, Nieżyn, Chersoń, Odessa) i konkursy recytatorskie dla dzieci i młodzieży (Kijów, Żytomierz, Chmielnicki, Dniepropietrowsk, Mikołajów).
Organizowane były także konkursy plastyczne i fotograficzne (Zaporoże, Donieck, Chmielnicki). Konkursy krajoznawcze z zakresu wiedzy o Polsce (Kijów, Żytomierz, Odessa, Chersoń, Zaporoże, Biała Cerkiew).
Dla pogłębienia wiedzy z zakresu języka i kultury polskiej organizowano wyjazdy dla dzieci i młodzieży na międzynarodowe przedsięwzięcia do Polski, takie jak: festiwale, warsztaty artystyczne, konkursy recytatorskie.
Można stwierdzić, że w ostatnich latach zwiększyła się liczba wydarzeń kulturalnych we wszystkich organizacjach ZPU.
Bardzo znaczącym kierunkiem działalności ZPU jest opieka nad miejscami pamięci oraz dziedzictwa narodowego, zapoznanie naszych obywateli z wkładem wybitnych Polaków w rozwój nauki, kultury, medycyny i innych dziedzin. W tym kierunku w Kijowie bardzo aktywnie pracuje Kijowskie Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie „Zgoda” (Prezes – Wiktoria Radik). To stowarzyszenie organizuje wycieczki do muzeów, wieczory o tematyce polskiej, wystawy o wybitnych Polakach Kijowa (W. Wysockim, L. Idzikowskim, W. Zarembie, L. Góreckim oraz innych), opiekuje się mogiłami na Cmentarzu Bajkowa.
Bardzo ważnym zadaniem dla ZPU jest nauczanie języka polskiego.
Dzisiaj na Ukrainie mamy 5 szkół polskich, z których szkoła w Gródku Podolskim była zbudowana dzięki współpracy Związku Polaków na Ukrainie ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”. Za cel priorytetowy ZPU uznajemy otwarcie szkół polskich przede wszystkim w Kijowie, Żytomierzu oraz w innych miejscowościach.
Wspieramy dążenia do otwarcia i funkcjonowania kolejnych polskich szkół sobotnio-niedzielnych. Takie szkoły funkcjonują przy większości naszych organizacji. Niestety, takim szkołom brakuje pomieszczeń, a chętnych jest coraz więcej.
Dlatego uważamy, że jednym z najważniejszych zadań ZPU jest doprowadzenie do powstania w Kijowie „Domu Polskiego” z prawdziwego zdarzenia, który powinien stać się centrum życia polskiego dla stolicy i całej Ukrainy. Tu powinno być miejsce dla rozwoju kultury i szkolnictwa, prowadzenia przeróżnych imprez i zebrań, dla biur wszystkich organizacji polskich Kijowa.
ZPU jest członkiem i aktywnie współpracuje z Europejską Unią Wspólnot Polonijnych, Radą Mniejszości Narodowych Ukrainy, Radą Obywatelską przy Administracji m. Kijowa. Aktywnie współpracujemy ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska” i dzięki wsparciu finansowemu „SWP” i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP realizujemy wiele projektów kulturalnych i oświatowych.
Prezes Związku Polaków na Ukrainie
Antoni Stefanowicz